Ne zaman bitti?

İlk yetişkin romanını okuduğunda kendisini farklı hissetmişti. Yeni bir dünyaya girmişti. Artık o çok bilmiş büyüklerinin yapabildiği bir şeyi yapıyordu, hem de hiç eksik olmadan, hiç geri kalmadan. Ve sonra televizyondan veya bir amcadan/teyzeden öğrendiği ilginç bir bilgiyi okul köşesinde arkadaşlarına satarken heyecanlandı. Derslerinden öğrendiği sadece notlar değildi ya, bunu her yeri geldiğinde kullandı. Tarihten, biyolojiden, fizikten, matematikten, edebiyattan bildiği her ne varsa ilk fırsatta bunu gösterdi. Aile toplantılarında, arkadaş çevresinde öne çıktı. Akıllıydı, bilgiliydi, zekiydi. Bir şey bilmedeğini fark ettiği büyüklerin, bir şey hatırlamayan babasının, çok da umursamayan annesinin, nasıl olur da bilmediğine şaşırdığı yaşıtlarının yarı dinleyen kulaklarına anlattı da anlattı. Bilmiş bir ifadeyle, tıpkı çocukken ona bilmediği bir şey öğretilirken olduğu gibi.

Sonra romanların, düşüncelerin dünyasına daldı. Sadece test çözmeyecekti ya kendisini bir adım daha ileride görecekti. Klasikleri de okudu, günün popüler romanlarını, okunması zor kalın kitapları da okudu, başkalarının anlamsız dediği anlamıyorum dediği kitapları da yanında gezdirdi. Üniversiteye öyle boş gitmeyecekti. Öğretmenlerinin çoğunu beğenmemeye başladı ama bazılarına da hayrandı. Çünkü bir şeyler öğretiyordu ona. Aynı şey abiler, ablalar için de geçerli oldu. Kim ki daha havalı bir ünivesitede okuyordu, kim ki daha sofistike cümle kurabiliyordu onun ağzına bakar oldu. Yetişkinlerin çoğu geri kalmış, bilgisizdi ama yine de onların beğendiği, övdüğü abi/abla da daha değerliydi.

Televizyon aptal kutusuydu artık. Eğer illa izlenecekse herkesin izlediği seviyesiz yerli diziler yerine yabancı diziler izlenecekti. Ama sinema daha heyecanlıydı. Sinemada da öyle her filme gitmezdi, film zeki olmalıydı, heyecanlı olmalıydı, bir şeyler anlatmalıydı, ama özellikle ve özellikle herkesin gitmediği bir film olmalıydı. Mümkünse arkadaşlarının ben bu filmden bir şey anlamadım dediği film olmalıydı, ki anlayabilsin. Ondan sonra arkadaşına ister aktarırdı çözdüklerini ister aktarmazdı. Posta yerine Cumhuriyet okurdu, ya da Sabah yerine Yeni Yüzyıl, Radikal, Zaman. Bununla da içten içe gurur duyardı. Yeter ki sıradan bir gazete okumasın. Sıradan köşe yazarlarını da okumazdı ama diğerlerini tıpkı çok değerli abileri ablaları gibi takip ederdi Can Dündar’ını, Bekir Çoşkun’unu, Serdar Turgut’unu… artık kim onu daha çok bildiğine ikna ediyorduysa. Çünkü artık bilmedikleri değerliydi.

Üniversiteye de o hızla girdi. Sadece derslerden ibaret olmayacaktı hayatı. Ders de sadece dersi öğrenmek için değildi. Çok daha fazlasını alıp çıkacaktı her girdiği sınıftan, her hocanın suyunu sıkacak bilgisini içecekti. Dersler yetmezdi. Kulüplere katılacaktı. Konferanslara gidecekti. Ulusal yetmezdi, uluslararası organizasyonlara katılacaktı. En zeki, en bilgili insanlarla takılacaktı hep. Tek önemli olan ona bir şeyler katabilen bir insan olmasıydı. Romanlar, kitaplar daha da önemli olacaktı. Daha klasikleri, daha kalın kitapları, daha anlaşılmazları okuyacaktı. Sinema da yetmezdi artık kıyıda köşede kalmış, az bilinen, kült olan önemli filmleri izleyecekti. En anlaşılması zor, en sofistike şarkıcıları, müzikleri dinleyecekti. Her şeyi tadacaktı. Her şeyin en iyisini görmüş olacaktı. Nerede bir düşünce varsa, nerede bir akım varsa, nerede bir teori varsa, nerede bir kavram gelişiyorsa o çoktan biliyor olacaktı.

Her şeyin ama her şeyin farkında olacaktı.

Tabii bütün bu bildikleri de yetmezdi. Bunları arkadaşlarıyla tartışacaktı. Her konuda konuşacaktı. Kapitalizm-komunizm, politika, hayat, adalet, ölüm, din, eğitim, ırkçılık, sınıf farkları, ahlak… hiçbir şey onun düşüncesinin uzanamadığı yerde olamazdı.

O ülkenin, vatanının, milletinin, çağının, çağdaşlarının en önde gelenlerindendi. Liderlik yapacaktı. Örnek olacaktı. Yeni şeyler yapacaktı; eskiyi yenileştirecek, sıradanı olağanüstüleştirecek, geleneksele devrim yaptıracaktı. Farklı olacaktı. Her şey onun el atması, onun sihirli dokunuşu için oradaydı.

Hayalleri de öyleydi. İstediği alanda iş bulacaktı, kariyer yaparken bir yandan gelişmeye devam edecekti. Tıpkı sadece ders olmadığı gibi sadece iş de olmayacaktı. Hızla yükselirken hızla farklı bir insana dönüşecekti. Eşi de öyle olacaktı. Arkadaşları da. Eski arkadaşları da onunla birlikte gelişecek, değişecekti. Yeni arkadaşları daha da mükemmel olacaktı, çok daha farklı hayat tecrübelerinden gelecek, çok daha parlak olacaktı.

Sonra bir gün mezun oldu…

İş aradı, buldu. Tam istediği, hayal ettiği iş değildi ama gerçekçi olmak lazımdı. Çalışır değiştirirdi. Ya da istediği pozisyona gelirdi.

Sonra para kazanmaya başladı…

Parayla birlikte harcayacak yeni yerler de öğrendi. Sonra para harcamaya başladı. Bütün bu kazanma-harcama sırasında fazla vakti kalmadı. Harcayacak çok şey buluyordu, çok çalışması lazımdı. Bir yıl önce öğrenciyken ailesinden aldığı harçlıklar hiç sorun olmuyor az geliyordu, şimdi ailesinden para almak ağrına gidiyordu. Ama yine alıyordu. Ama almamak için daha çok çalışması lazımdı, daha harcıyamazdı ya. Ayrıca ev alması lazımdı, araba alması lazımdı. Yurt dışına tatile gitmesi gerekiyordu. Sonra çok çalıştığı için iyi tatil yapması da lazımdı. İyi tatil ancak çok parayla oluyordu, çünkü vakti yoktu.

Romanları haftada iki üç gün yatmadan önce okuduğu onar sayfaya inmişti. Sadece popüler romanları takip edecek gücü kalmıştı. Bazen haftalar oluyor tek sayfa okumuyordu.

Gazeteleri de artık öyle okuyamıyordu. Takip edebildiği kadarıyla tv haberlerinden ya da gazetelerin internet sitelerinin ana sayfalarından takip ediyordu. Orada da günün stresini komik videolar, ilginç fotoğraf galerileriyle atıyordu.

Arkadaşları da çok çalışıyordu. Buluştukları zaman fazla bir şey yapacak vakitleri yoktu, birlikte para harcamaya gidiyorlardı. Orada başka nerede para harcanabileceğini, nerede para harcadıklarında çok keyif aldıklarını, nereden daha çok para kazanılabileceğini ve kimin nereden, ne kadar para kazandığını konuşuyorlardı.

Film konusu tekrar sinema günlerine dönmüştü. Ama artık herkesin izlediği filmi mutlaka izlemesi gerekiyordu. Çünkü iş arkadaşları ve arkadaşları ve iş arkadaşı olan arkadaşları ‘mutlaka’ izlemelisin diyordu. Diziler de hala yabancıydı ama en popüler olanlarıydı. Yine ‘mutlaka’ izlenmesi gerekenlerdi. Hatta dizilere tekrar yerlileri de katıyordu, çünkü kafası artık kaldırmıyordu.

Birisi eskiden ucundan köşesinden geçtiği felsefelerin, düşüncelerden bahsediyorsa, daha önceden kullandığı bir argümanı hatırlayabilirse heyecanla katılıyordu tartışmaya. Ama tartışmanın hemen orada bitmesi lazımdı. Fazla devam ettirecek zamanı da yoktu, merakı da. Eğer bilmediği bir şeylerden bahsediyorlarsa beyni sanki ona itaat etmiyor kapanıveriyordu. Kulaklarından geçmiyordu adeta sözler.

Eğitim hala daha önemliydi. Şirketin ekstra eğitimlerine katılıyordu. İyi sertifika, konferanslar buluyordu, özellikle ofisine, masasına asınca güzel duracak. Bir yerlerde yüksek lisans da bakıyordu, şöyle prestijli, CVsinde iyi gözükecek.

Eskiden yaptığı gibi kulüplere, yardım organizasyonlarına ayıracak vakti yoktu. Ama sağlık önemliydi, bir gym club’a yazıldı, gidemiyordu ama olsun. İş dışındaki konferans eğitim seminerlerine, eskiden çalmak isteyip de çalamadığı müzik enstrümanlarının öğretildiği kurslara, öğrenmek isteyip de öğrenemediği dillerin kurslarına katılamıyordu ama onun yerine outdoor daylere, festivallere, yemek kurslarına, yeni akım workshoplara, dans kurslarına katılıyordu.

Yeni arkadaşlar da ediniyordu. Çevresini, networkünü geliştiriyordu. Yeni arkadaşları kendi çevresinden; hep daha kariyerli, hep daha zengin oluyordu.

Politik tartışmaya girecek fazla vakti yoktu. Eğer onunla aynı fikirde düşünen birini bulursa karşılıklı beraber atmalarında bir zarar görmüyordu ama. Atarken de hep bu gazetelerin internet sitelerinden gördüklerini kullanıyordu. Ya da iş arkadaşlarından duyduklarını. Bir de hep aynı şeyleri söylüyordu.

Eşini de seçmişti. İyi bir kariyer planı ve maaşı vardı. Hem de düzgün bir adam/kadındı. Birlikte para harcamayı sevdiği birisiydi. Beraber güzel yerlere yemeğe gidiyor, özel toplantılara katılıyor, sinemada, yurt dışı/yurt içi tatillerinde, alışverişte aynı zevki paylaşıyorlardı.

Sonra çocuk da düşünmeye başladı. Onun için hayaller kuruyordu. Tıpkı kendisi için kurduğu gibi. Hatta hatta, aynıları mıydı ne?

Gerçekleştiremediği hayalleri vardı onu fark etti. Pardon hatırladı, unutmuştu. Şimdi onu çocukları gerçekleştirecekti. Tıpkı onun anne, babasının hayallerini gerçekleştirmiş olduğu gibi.

Anne ve babası çok çalışmış ve ona iyi bir gelecek sunmuşlardı. Kendilerinin gerçekleştiremediği hayalleri onun gerçekleştirmesini sağlamışlardı. Anne ve babasının hayali onun çok iyi bir işe girip, çok çalışarak çok para kazanabilmesi, kendisi gibi çok kazanan bir eş bulup, beraber istedikleri gibi para harcayabilmeleriydi demek ki.

Şimdi de o çok çalışacak ve kendi gerçekleştiremediği hayalleri çocuğunun gerçekleştirmesini sağlayacaktı.

Bir yerlere gelmek – bir yerlere gitmek

Post-modernizm yaşayan (ve bundan sonra ne yaşaması gerektiğini bilemeyen kafası karışık) dünyanın hala daha modernist olmaya çalışan vahşi küçük Türk kapitalistleri olarak hayatımızın güzelliği-kalitesi “bir yerlere gelmek” ile “bir yerlere gitmek” arasında savrulup tanımlanmakta. Ne olmak istiyorsun bu hayatta? Bir yerlere gelmek. Eğlenmek, mutlu olmak için ne yapalım? Bir yerlere gidelim.

Bu ‘bir yerler’ nedir, neresidir? Günden güne değişebilse de mantık hep aynı; kafası karışık, kendi doğrularını bulamamış, herhangi bir prensip ve ideolojiden yoksun, düzensiz, istikrarsız ‘toplum kollektifinin’ ortaya çıkardığı bazı doğru, ya da günümüz deyişiyle trendy ‘yerler’. Bizim ruhumuzun neden bu yerleri istediğine dair ise hiçbir fikrimiz yok.

“Sağlık, para, aile, arkadaşlar…” Bunlar değil midir hayatınızdaki en önemli beş şeyi sorsalar hepimizin düşünmeden vermeye başlayacağı cevaplar. Her kim ki sofistike olmak adına önceden bu cevapları düşünmemişse veya daha öncesinden tecrübelenip eski cevaplarını tekrarlamıyorsa bu kısır döngüde sıkışacaktır. ‘Hayır hayır’ diye şu anda yazıya isyan eden bünyelerin de kendi kandırmacalarının esiri olmuş olmaları muhtemeldir.  Doğru kimi parayı veya aileyi es geçebilir ama genelde de geçilmez, geçilse de yalancı bir geçiş olur.

Tamamıyla aynı cevapları mutlu olman için ne gerekiyor diye sorulduğunda da kullanmak da mümkün. Yine de bu güzellik yarışması cevaplarının ötesine geçilip, düşünüldüğünde, mutluluk genelde beklentilerinin karşılanması olarak tanımlanıyor. Zaten hayatta bizim için en önemli olan olgularla mutlu olmamız için gerekenlerin de aynı olması normal olurdu, ama değil, değil mi? Bazı “öz eleştiriciler” bunu genelde doyumsuz, aç gözlü insan doğamıza suçu atarak hesabı kapatmaya çalışsa da aslında hayattan sağlık, para, aile, arkadaşlar dışında bir şeyler beklemenin hiçbir yanlış tarafı da yok. Bekliyoruz da. Ama ne bekliyoruz? Bu beklentimiz olan ‘yerler’ nedir?

Doğru yine toplum tarafından medya-aile-çevre-okul yoluyla ince ince işlenmiş benliğimiz bu ‘yerleri’ istemiyor değil. Neden istiyor diye sormaya gerek yok, var mı? Bütün isteklerimizin, özentilerimizin bize aile, televizyon, konu-komşu-aile çevresi ve yine kendilerinin çevrelerinden öğrendiklerini okula getiren arkadaşlar tarafından şekillendirildiği belli. Çünkü üniversite sonrasına kadar sıradan bir Türk evladının hayatında seçime veya karara yönlendirildiği pek bir yer yok, değil mi? Sözde karara yönlendirildiği lise tipi seçiminde (sınırlı seçenekler ve karar verirken yine bir yerlere gelebilmenin öneminin vurgulanması) ve üniversite bölüm seçiminde (sınırlı seçenekler-ilgisiz puan kısıtlaması ve karar verirken yine bir yerlere gelebilmenin öneminin vurgulanması) kararın ne kadar bir karar olduğu tartışmalı.

Okul dışında ne yapmak istediğimize dair herhangi bir destek var mı? Yine ailelerin dayattığı bir enstrüman öğrensin, spor yapsın gibi sosyal faaliyetler (eğer dayatırlarsa o da) dışında bize sunulan pek bir şans var mı? Kaldı ki yine bir enstrüman öğrenmek istediğinde ya da tiyatro koluna katılmaya karar verdiğinde bunun ne kadarının özenme dışı olduğunu bilebilmek çok zor. Çünkü bize özendirmeden tüm seçeneklerimizin anlatıldığı, kendi seçeneklerimizi yaratmaya itildiğimiz hiçbir oluşum yok. Çoğu zaman seçenek sunulması bile bir lütuf olarak görülüyor. Bundan sonra geriye kalan tek şansın bu çeşitli rastlantılar sonucunda seçeneğin olmuş ve seçtiğin şeyin gerçekten seni mutlu eden bir şey olmuş olması. Ama tabii sonrasında bunu takip edip hayatının önemli bir parçası haline getirip getiremeyeceğin tartışmalı.

Tabii üniversite sonrasında durum değişiyor mu? Hayır. Yine bir yerlere gelinebilecek işe girme, istediğin-sevdiğin mesleği yapman önemli (ama mutlaka para kazanılacak bir iş olsun) sosu ile birlikte size dayatılıyor. Kaldı ki istediğin işi, mesleği aramak için zamanın da kısıtlı. “Hayatından bir yıl kaybetme!” (üniversite hazırlık ve üniversite sonrasında iş ararken), çünkü senin için (herkes için aynı) dizayn edilmiş hayatı bir an önce yaşamaya başlaman lazım. Zaten bir de erkekseniz seçme şansınız bulunmayan savaşma (ama bu kelime abartlı olur – belki vatani görev?) yükümlülüğü de cabası.

Peki hangi ara bir insan kendisini dinleyerek bu hayattan ne istediğine, bu hayatta kendisi için asıl neyin önemli olduğuna nasıl karar verecek? İş işten geçtikten sonra mı?

Televizyon, filmlerde otuz saniyede başlayan mükemmel ilişkilerin hayaliyle yaşarken…

Pahalı araba – saygı, bol para – mutluluk, popüler mekan-popüler insan, güzel olmak-sıska olmak, ‘iyi’ giyinmek, güzel – ama fiziksel güzel – bir eve sahip olmak tek doğrular olarak kafamıza itinayla bombardize edilirken; bunlara sahip olmayanlar mutlu olamazlar kes(k)in sonucuna her gün bilinç altı düzeyde defalarca varılırken…

Herkes için tek bir ruh eşi olduğunu defalarca görsel atraksiyonel olarak kanıtlanmışken doğru eşi bulmanın (çiftleşmek önemli) peşinde koşarken…

Devamlı bir yerlere gelmek için önceden kararlaştırılmış bir yolda iteleyerek ilerlemeye çalışan, mutsuzlandığında da bir yerlere gitmek için sosyal enerjisini harcayan insan gerçekten hangi ara onu gerçekten mutlu edecek şeyler üzerinde düşünmeye fırsat bulacak?

Özellikle de bu düşünmeye fırsat bırakmayan hayatı; zaten onu kendiyle barışık mutluluğuna ulaşmasını imkansız kılarken bir de üstüne mutsuz olduğunu sorgulama zamanı da bırakmazken…

Bütün bunlar yetmiyormuş gibi, bir de bu oluşturulan toplumsal mitlerin kendini doğrulaması gibi vahşi bir destek düzeni de yok mu? Misal, “Abi adamın altında Ferrari var ama yine de bir hatunla çıkamıyor”. Çünkü iyi bir arabası olanın otomatik olarak kız arkadaşı oluyor, değil mi? Sonuç; adam kabiliyetsiz. Benim öyle arabam olsa…

“Abi ODTÜ’de okumuş adam olamamış.” (Kendi okulumdan örnek vereyim dedim kimse alınmasın.) Evet, çünkü iyi bir üniversitede okumak adam olmayı garantiliyor, değil mi. Özellikle de buraya girenlerin a-b-c-d-e şıkları arasından çoklu seçimler yapma gibi üstün bir sınanmadan geçmeleri üzerine iyi bir üniversiteden çıkıp yine öküz kalmaları, adam olamamaları büyük sorun. Tabii eğer abi diyen adam, adamlığı böyle tanımlıyorsa – yok adamlığı zaten para-kariyer olarak tanımlıyorsa apayrı bir sorun.

“Kız güzel ama yine de iyi bir koca bulamamış.” Evet teyze evet.

“Bodrum’a, Çeşme’ye, İstanbul’a, Amsterdam’a, Barcelona’ya, Miami’ye gitmiş ama kimseyi bulamamış öküz.” Suçlu o, değil mi? Çünkü televizyonda gördük (ki o zaman gerçek) oraya gidenler ‘kesin’ buluyor.

Bize yapılan bu çevresel ve görsel bombardımanın bir süre sonra doğrularımız, değerlerimiz haline gelmesini engellemek çok zor. Çünkü;

a)     Bunun üstüne düşünecek zaten zamanımız yok

b)     Bunun aksini söyleyen düşünceler bulacak başka bir kaynak yok

Etrafındaki herkes bir doğruya inanırken buna kayıtsız kalmanın, ya da onların ele geçirici saldırısıyla tek başına savaşmanın zorlukları da cabası. Bu sadece “teslim olmak” da değil… Kendi beklentilerini oluşturamadığın anda toplumun senin için doğru olan beklentilerle o boşluğu doldurmaya her daim hazır olması. Dolayısıyla senin de bu beklentilere uygun yaşamaya başlaman ve dolayısıyla bir süre sonra bu çarka teslim olman… Ama bu topluma göre doğru olan beklentilerin herkes için aynı olması sizde de bir kuşku uyandırmıyor mu?

Her şey olup bittiğinde bir de “toplumsal olarak” başarmış birisinin neden hala daha mutsuz olduğunu anlayamama şaşkınlığımız aslında gereken her şeyi söylüyor. “Abi adamın iyi bir işi var, güzel bir sevgilisi, iyi bir evi, geleceği parlak, sağlığı yerinde… sorunu ne anlamadım ki?”